Ислам каржылоо принциптери
Каржылоонун исламчыл үлгүсүнүн пайдубал негизинде ссуда пайызын (карыз пайыз) кандай гана түрдө болбосун алууга тыюу салынган, себеби ага Куранда да тыюу салынган. Бул тыюу салуунун аталышы “риба”, ал маңызы боюнча суткорлук келишимдердин жасалышына бөгөт коёт. Исламчыл банк демейдеги банктардан айырмаланып, инвестор болуп саналат, ал ишкананын кирешеси менен чыгашасын бөлүштүрө билүү жөнүндө келишимдин негизинде акча салат да, банктын кирешеси жана чыгашасы — кардардын кирешеси же чыгашасы менен тыгыз байланышта болгудай кылып өз ишин уюштурат. Банк бул жерде кардардын өнөктөшү, ошон үчүн зайымчы менен жоопкерчиликти бөлүшүп, өзү каржылаган долбоорлор боюнча киреше да алат, чыгаша да болот. Ошон үчүн исламчыл банк өзүнүн өнөктөштөрүнүн өсүп-өнүгүшүнө кызыкдар.
Страхование депозитов в исламском финансовом секторе
Страхование депозитов является относительно новым явлением в исламском финансовом мире и вызвало большой интерес понимания его допустимости с точки зрения шариата (исламского права), а также различий между исламскими или соответствующими шариату и обычными системами страхования депозитов.
Исламское страхование вкладов стало более актуальным в последнее время в связи с развитием исламских финансов, которые быстро развиваются не только в мусульманском, но и во всем западном мире. Сегодня исламский финансовый ландшафт резко трансформировался в динамичный и конкурентоспособный глобальный посреднический механизм. Эту отрасль поддерживают более 300 исламских финансовых институтов в более чем 75 странах, а ее активы, по прогнозам, вырастут до $3.6 трлн США по всему миру к 2026 году.
Рынок исламских финансов имеет потенциал для дальнейшего роста, учитывая, что мусульманское население составляет почти четверть населения мира. Согласно комплексному демографическому исследованию 232 стран, сегодня в мире проживает 1.57 млрд мусульман всех возрастов, что составляет 30% от оценочного населения мира в 2020 году, составившего 7.2 млрд.
Кроме того, многие начали обращать внимание на исламские финансы как на потенциальную альтернативу после глобального финансового кризиса, который привел к краху несколько гигантских традиционных финансовых институтов, а также из-за новых геополитических условий после международных санкций в результате войны России с Украиной. Исламская финансовая система, которая вводит большую дисциплину в экономику и связывает кредитную экспансию с ростом реальной экономики, способна свести к минимуму серьезность и частоту финансовых кризисов, а также дать альтернативу мировой долларовой финансово-кредитной системе и системе международных переводов.
Несмотря на большое количество стран, принявших исламское финансирование, лишь несколько стран, как ни странно, ввели исламское страхование вкладов. Это, может быть, связано среди прочего с небольшим размером исламских депозитов по сравнению с общим объемом депозитов в финансовой системе в целом или с отсутствием ясности в отношении возможности страхования инвестиционных счетов с партнерским участием в прибылях (PSIA — profit sharing Investment accounts, как правило, составляют основную часть от общей суммы исламских фондов). Таким образом, вполне логично, что мировое финансовое сообщество меньше осведомлено о существовании исламского страхования депозитов и еще не убеждено, что оно может способствовать общей стабильности финансовой системы. Тем не менее ожидается, что это явление претерпит изменения, когда исламская финансовая система станет более значимой с точки зрения ее размера.
РАЗВИТИЕ ИСЛАМСКОГО СТРАХОВАНИЯ ВКЛАДОВ В МИРЕ
Сообщается, что история исламского страхования депозитов началась чуть более, чем через полвека после того, как в 1933 году в США была создана первая в мире традиционная система страхования депозитов. Бахрейн ввел исламскую систему защиты депозитов (ИСЗД — на англ. IDIS¹ ) ex post (после события) в 1993 году, и на сегодняшний день она остается единственной страной, которая внедрила такую систему.
[1] IDIS — Islamic deposit insurance system
Первая ex ante (до события) ИСЗД была создана Суданом в 1996 году. Суданская ИСЗД является полноценной исламской системой в силу того факта, что ее финансовая система также является полностью исламской. ИСЗД находится в ведении Фонда защиты банковских депозитов (BDSF), которому были даны полномочия по страхованию исламских депозитов в соответствии с законом о Фонде защиты банковских депозитов 1996 года.
В 2001 году Турция разработала ИСЗД, которая работала параллельно с традиционной системой, и стала первой страной, создавшей двойную систему страхования вкладов. В отличие от традиционной системы, которой управляло правительство, ИСЗД регулировалось ассоциацией партнерских банков Турции для защиты исламских депозитов в партнерских банках (финансовых учреждениях, предлагающих исламские продукты). Однако эта модель была пересмотрена в 2005 году, когда исламская система была поглощена традиционной системой, и теперь ею управляет Фонд страхования сберегательных вкладов Турции (SDIF). Малайзия же создала свою систему защиты исламских депозитов ИСЗД позднее всех, через 22 года после создания своего первого исламского банка. В 2005 году в Малайзии были разработаны как исламская, так и традиционная системы страхования вкладов, которые действуют параллельно, но отдельно друг от друга. Система исламского страхования вкладов Малайзии направлена на защиту исламских депозитов в полноценных исламских банках и окнах исламского банкинга. После роспуска исламской системы IDIS в Турции Малайзия стала единственной страной в мире, внедрившей двойную систему страхования вкладов. Обе системы находятся под одной крышей Малайзийской корпорации страхования депозитов, которой были предоставлены полномочия в соответствии с законом о Малайзийской корпорации страхования депозитов 2005 года.
Также в 2005 году Индонезия ввела защиту исламских депозитов в соответствии с законом Индонезии о корпорации страхования депозитов 2004 года. Как и в Турции, исламские и традиционные депозиты в Индонезии защищены традиционной системой страхования депозитов, которой управляет Индонезийская корпорация страхования депозитов (IDIC). Первый исламский банк в Индонезии был создан в 1991 году, а на конец 2008 года доля исламского банкинга по активам составила 2.2% от совокупных активов банковской отрасли.
Описанные выше изменения в исламском страховании депозитов в четырех странах демонстрируют различные модели исламского страхования депозитов. Подводя небольшой итог, можно выделить три модели исламского страхования депозитов:
- Модель защиты исламских депозитов в рамках традиционной системы страхования вкладов.
- Модель с разработкой системы защиты исламских депозитов параллельно с традиционной системой.
- Модель с разработкой полноценной отдельной исламской системы защиты депозитов.
Другие страны, которые также обеспечивают защиту исламских депозитов, включают Боснию и Герцеговину, Иорданию, Кувейт, Сингапур и Великобританию. Эти страны (за исключением Иордании) используют модель, которая защищает исламские депозиты в рамках традиционной системы страхования вкладов страны.
Некоторые страны разработали планы по обеспечению защиты исламских депозитов, но информация о предлагаемых ими моделях пока недоступна. Сообщается, что среди стран, планирующих запуск такой системы защиты депозитов, есть Бруней, Джибути, Казахстан, Кения, Нигерия, Пакистан, Палестина, Катар и Сирия.
Внедрение исламского страхования вкладов зависит от того, как правительство соответствующей страны рассматривает допустимость страхования вкладов с точки зрения шариата. В этом отношении органы шариата играют важную роль в определении схемы или подхода, используемого при создании исламского страхования вкладов.
ГОСУДАРСТВЕННОЕ РЕГУЛИРОВАНИЕ
В исламе инициатива правительства по созданию системы страхования вкладов одобряется, так как это соответствует исламской концепции сиаса шарийя, которая означает любые действия, предпринимаемые правительством, если они в общественных интересах (маслах) граждан, хотя это и не предписано Кораном или не было упомянуто самим Пророком Мухаммадом с.а.в.
В соответствии с этим подходом правительство в отсутствие подхода, соответствующего шариату, внедряет систему страхования вкладов, отдавая приоритет социально-экономическим выгодам системы, а не методам ее функционирования. Такая точка зрения подкрепляется тем фактом, что вряд ли существует какая-либо альтернатива страхованию вкладов как средства удовлетворения законной потребности общества в защите вкладов. В этом отношении подход государственного регулирования допускает наличие любых запрещенных элементов, присущих механизму страхования вкладов.
Зачем нужны другие подходы, если правительство может ввести свое регулирование в сфере страхования вкладов? Другие подходы используются там, где правительство, посоветовавшись с шариатскими учеными, считает, что аргумент общественных интересов сам по себе недостаточен для оправдания отдельной системы страхования вкладов в соответствии с исламскими принципами.
МЕХАНИЗМЫ СТРАХОВАНИЯ ДЕПОЗИТОВ НА ОСНОВЕ ИСЛАМСКИХ КОНТРАКТОВ
Контракт является наилучшим доступным средством, будь то в исламской или традиционной правовой системе, для отражения намерения и согласия договаривающихся сторон. В Коране имеется более 40 аятов о нескольких видах коммерческих контрактов.
К числу контрактов, которые применялись к исламским финансовым и депозитным продуктам, относятся беспроцентный займ (кард), купля-продажа с наценкой (мурабаха), участие в прибылях (мудараба), разделение прибылей и убытков (мушарака), лизинг (иджара), договор ответственного хранения (вадия) и агентский договор (вакала). Для системы исламской защиты депозитов (IDIS) применяемые контракты включают также договор «гарантии (поручительства) с вознаграждением» (кафала бил уджр) и «добровольного пожертвования» (табарру).
Договор поручительства с вознаграждением представляет собой договорную гарантию, предоставляемую поручителем или гарантом в целях принятия на себя ответственности и обязательств гарантируемой стороны в случае возникновения претензий. В качестве вознаграждения за гарантию гарантируемая сторона уплачивает гаранту комиссию.
В рамках ИСЗД² (IDIS) страховщик депозитов использует этот договор для создания отношений между исламскими финансовыми институтами (ИФИ) как гарантирующей стороной и страховщиком депозитов как гарантом. В качестве вознаграждения за гарантию ИФИ выплачивает вознаграждение страховщику депозитов в виде ежегодных сборов (комиссии), и в случае банкротства ИФИ страховщик депозитов возьмет на себя обязательство по возмещению ущерба застрахованным вкладчикам.
[2] Исламская система защиты депозитов
В индустрии исламских финансов имеются споры ученых об использовании договора поручительства (кафала — гарантии) в финансовых сделках из-за наличия в договоре элемента денежного вознаграждения. С одной стороны, ряд ученых-классиков шариата придерживаются мнения, что взимание платы за гарантию не допускается, исходя из того, что договор носит добровольный характер. С другой стороны, некоторые ученые шариата признают необходимость разрешить это, исходя из текущих потребностей и интересов общества.
Получение комиссионных сборов в качестве платы за страхование вкладов действительно необходимо, поскольку она используется для финансирования деятельности ИСЗД (IDIS). Помимо возмещения застрахованным вкладчикам в случае банкротства, фонд также необходим для покрытия операционных расходов и затрат на развитие деятельности страховщика депозитов.
Еще одним аргументом в пользу необходимости взимания комиссионных сборов является невозможность создания фондов ИСЗД (IDIS), финансируемых исключительно правительством или частными фондами. Защита депозитов посредством частичного или полного покрытия может дорого стоить правительству, что, в свою очередь, создаст прямое или косвенное финансовое бремя для населения.
Договор дарения или добровольного пожертвования (табарру) определяется как добровольная передача права собственности на актив или его узуфрукт (право пользования) от одной стороны к другой без указания какой-либо встречной стоимости. В рамках ИСЗД (IDIS), действующей на основании договора пожертвования, Исламский финансовый институт соглашается выплачивать платежи в виде пожертвований или добровольных взносов в фонд (фонд страхования вкладов). Страховщик депозитов, действующий в качестве менеджера фонда, будет использовать этот фонд для возмещения депозитов вкладчиков любого ИФИ, находящегося в процессе банкротства. Эта схема защиты вкладов подходит для системы страхования вкладов, членство в которой не является обязательной.
Страховщик депозитов также может добавить к договору дарения элемент взаимного сотрудничества (таавуни), чтобы сформировать систему, где соглашаются делать добровольные взносы для взаимной защиты вкладчиков любого исламского банка, потерпевшего банкротство. Ее еще также называют такафул-защитой депозитов.
Помимо договоров о гарантиях с вознаграждением и пожертвованиях, существуют и другие договоры, которые можно изучить и оценить на предмет их применимости для системы защиты депозитов. Важно отметить, что разные договоры содержат разные условия или требования, и поэтому можно создавать схемы страхования вкладов с разными конструкциями и характеристиками.
СОЧЕТАНИЕ КОНТРАКТНОГО И ГОСУДАРСТВЕННОГО РЕГУЛИРОВАНИЯ
При таком подходе страховщик депозитов сначала найдет наиболее подходящий договор, то есть договор, условия которого соответствуют некоторым или большинству операций по страхованию вкладов. Любой аспект деятельности, который не соответствует условиям, будет регулироваться государственными постановлениями.
Например, правительство провело оценку и решило принять такафул-защиту вкладов для своей системы защиты вкладов. Поскольку такафул-страхование предполагает добровольные взносы или выплаты комиссии от исламских банков, правительство могло бы издать постановление, делающее уплату премий обязательным для таких учреждений.
Концепция исламского страхования депозитов является относительно новой, и потребуются постоянные исследования и разработки для решения текущих проблем, а также удовлетворения будущих потребностей.
Разные страны могут сталкиваться с разными проблемами и трудностями при внедрении ИСЗД. Лучшим способом развития этой системы в Кыргызстане и продвижения ее вперед является обсуждение ее со всеми специалистами-практиками вместе, чтобы поделиться своими проблемами и обсудить пути их решения. Это даст возможность выработать рекомендации по исламскому страхованию депозитов на благо всех практиков.
Автор — Данияр Мамыров, эксперт по исламским финансам, член Российской ассоциации экспертов по исламским финансам, Малазийской ассоциации сертифицированных специалистов по ИФ (CPIF).
Источник: www.akchabar.kg
Шарият мыйзамдары боюнча банк иши: өнүгүү тарыхы
Бүгүнкү күндө ислам банк иши эл аралык каржы базарынын эң эле тез өнүгүп келе жаткан сегменттеринин бири, болбосо, 40 жыл мурун исламчыл банкинг (иштер жана кызмат көрсөтүүлөр) дээрлик изилденбеген аймак эле. Исламчыл банк иштери, өзгөчө көпчүлүк Европа өлкөлөрү жана Америка Кошмо Штаттары үчүн кабыл алууга анча түшүнүктүү эмес көрүнүш бойдон калганына карабастан, ага болгон кызыгуу күндөн-күнгө өсүүдө. Муну исламчыл каржы үлгүсү көрсөткөн өсүү темптери да тастыктап турат, акыркы он жылда көрсөткүчү жылыга 15–20%дан берүүдө. Ислам каржы уюмдары Жакынкы Чыгыш өлкөлөрүндө (Сауд Аравиясы, БАЭ, Катар), Малайзия, Түркия, Индонезия, Улуу Британия, АКШ, Германияда ийгиликтүү иш алып барууда. Ernst&Young компаниясынын берген баасын алсак, исламчыл финансылык активдердин дүйнөлүк жалпы көлөмү болжол менен 2,5 триллион долларды түзүп, 2025-жылга карата дүйнөлүк мусулманчыл банктарынын активдери 3,4 триллион долларга жетиши мүмкүн. Бул тармакка мындай кызыгуунун себеби эмнеде?
Өткөн жылы бул сегмент 16%дан ашык өстү. Ал эми Эл аралык валюта фондунун (андан ары — ЭВФ) изилдөөсү көрсөткөндөй, ислам банктары салттуу банктарга караганда финансылык кризиске туруктуу экендигин көрсөттү. Исламчыл банк иштери жайгашкан өлкөлөр болуп Египет, Малайзия, Сауд Арабиясы, БАЭ, Кувейт, Катар, Түркия, Индонезия, Бахрейн жана Пакистан саналат. Жакынкы Чыгыштын каржы системасында исламчыл финансылык кызматтардын үлүшү 25%га жетейин деп калды.
КМШ ӨЛКӨЛӨРҮНҮН Исламчыл Каржылоо (ИК) чӨйрӨсҮндӨгҮ ТАЖРЫЙБАСЫ
Россиядагы исламчыл банкингдин потенциалдуу кардарлары дээрлик 25 миллион орусиялык мусулман.
«Адал» банктык кызматтарын Татарстандагы “Ак Барс” банкы, Казань шаарындагы «Амал» каржы үйү, “Татагропромбанктын” филиалы жана Махачкаладагы «ЛяРиба» банкы сунуштайт. Май айынын аягына чейин Внешэкономбанк Ислам өнүктүрүү банкы (андан ары — ИӨБ, башкы кеңсеси Сауд Арабияда жайгашкан эл аралык каржы уюму) менен келишим түзүүнү пландоодо. Сбербанк Россиянын төрт аймагындагы (Татарстан, Дагестан, Чеченстан жана Башкирия) филиалдарында исламчыл банкинг кызматтарын көрсөтө баштады.
Исламчыл каржылоо ыкмаларын колдонуунун биринчи тажрыйбасы 2003-жылы Казакстанда болгон, анда “Туран-Алем Банкы” мурабаха механизминин негизинде шарияттын талаптарына ылайык каржылоону тарткан (250 миллион доллар).
Казакстанда исламчыл каржылоонун өнүгүү процесси 2007-жылдагы финансылык-экономикалык каатчылык менен байланыштуу болуп, Алматыда Казакстандын Улуттук банкынын (КУБ) базасында Региондук каржы борбору түзүлгөн. 2009-жылы “Казакстан Республикасынын айрым мыйзам актыларына ислам банктарын уюштуруу жана алардын иштери менен исламчыл каржылоону уюштуруу маселелери боюнча өзгөртүүлөрдү жана толуктоолорду киргизүү жөнүндө” Мыйзам кабыл алынган, ал эми 2012-жылы Казакстандын Улуттук банкы тарабынан 2020-жылга чейин исламчыл каржылоону өнүктүрүүнүн жол картасы иштелип чыккан жана бекитилген болуучу. 2010-жылдын март айында республикада биринчи ислам банкы — Аль-Хилал каттоодон өткөн. Al-Hilal Bankтын (Абу-Даби) Казакстандагы филиалы толук кандуу ислам банкы болуп саналат, бирок ал корпоративдик каржылоону гана жүзөгө ашырат.
ИӨБ Казакстанда исламчыл каржылоону ишке киргизүүдө жана өнүктүрүүдө чоң роль ойноду. Казакстан ИӨБ уюмуна 1995-жылы 30-ноябрда кирди. 1998-жылы Бүткүл Борбордук Азия жана КМШ боюнча ИӨБ уюмунун биринчи жана азырынча жалгыз Региондук кеңсеси Алматы шаарында ачылган. Дүйнөдө Алматыдагы кеңсени кошкондо, мындай төрт региондук филиал бар (Марокко (1994), Малайзия (1994), Алматы (1998), Сенегал (2008).
2012-жылдын октябрында Казакстан Республикасынын Өкмөтү менен ИӨБ тобу Казакстандын экономикасына болжол менен 1,2 миллиард доллар өлчөмүндө инвестиция тартууну караган Өнөктөштүк өлкөлүк стратегиясына (Membership Country Partnership Strategy – MCPS) кол коюшкан.
ICD эл аралык жана жергиликтүү инвесторлордун чоң тобу менен бирге, анын ичинде “Заман Групптун” ээлери да бар, Казакстанда биринчи даражадагы, капиталы 36 миллион доллар өлчөмүндөгү биринчи исламчыл лизинг компаниясын (Ijara) түздү, ал Казакстандын банк сектору менен тыгыз кызматташтыкта чакан жана орто бизнести өнүктүрүүгө багытталып түзүлгөн. Кийинчерээк Кыргызстанда да ушундай эле лизингдик компания ачылып, иштей баштаган.
2012-жылы постсоветтик мейкиндикте биринчи жолу «Казакстан Өнүктүрүү Банкы» АК (КӨБ) жылдык устөк 5,5% бар жана 5 жылдык төлөп жабуу мөөнөттүү 240 миллион малайзиялык ринггит суммасында «Сукук аль-Мурабаха» орто мөөнөттүү исламчыл облигацияларын чыгарган биринчи эмитент болуп калды.
Кыргыз Республикасында биринчи ислам банкынын түзүлүшүнүн тарыхы 2006-жылдын 16-майында Ислам өнүктүрүү банкы (ИӨБ), Кыргыз Республикасы жана «ЭкоБанк» ААК (2010-жылдын 14-майына чейинки эски аталышы, азыркы «ЭкоИсламикБанк» ЖАК) ортосунда Кыргыз Республикасында ислам банк ишин жана каржылоосун ишке ашыруу боюнча өз ара түшүнүшүү жөнүндө меморандумга кол коюлгандан башталат.
2023-жылдын 23-январында «ЭкоИсламикБанк» ЖАК түзүлгөндүгүнүн 25 жылдыгын белгиледи. Банктын тармагы өлкө боюнча 100гө жакын кеңседен турат жана айына 100 миң кардарды тейлейт.
2008-жылдан бери Шариат Кеңеши «ЭкоИсламикБанк» ЖАКта банктын исламчыл каржылоо принциптерине ылайык иш алып баруусуна кепилдик болуп саналат. Дал ушул ыйгарым укуктуу орган ислам банк иши жана каржылоо принциптерине ылайык операцияларды жүргүзүүгө контролду жүзөгө ашырат. Андан ары 2018-жылы «БТА Банк» ААК Ислам финансы борборун (андан ары — ИФБ) Бишкек шаарындагы филиалдары менен ишке киргизди. Ислам финансы борборунун филиалынын ачылышына “БТА Банк” ЖАКтын Шариат кеңешинин мүчөлөрү, экс-муфтий Чубак ажы Жалилов, “Дин, укук жана саясат” көз карандысыз аналитикалык изилдөө борборунун директору Кадыр Маликов, Кыргызстан Ислам Университетинин проректору Марс Ибраев жана башкалар катышты. Кийинчерээк «Бакай Банк» ААКтын БТА Банк менен бириккенден кийин Ош, Жалал-Абад жана Каракол шаарларында ИФБ филиалдары да ачылган.
“Бакай банктын” “Ислам терезеси (Ислам көзү)” ишинин баштапкы кадамдарында исламчыл банкингдин артыкчылыкка жана талапка ээ болгон өнүмдөрү (банк продуктусу) катары төмөнкүлөр сунушталган: «кардарлык максаттарга «Мурабаха», «Мурабаха-универсал», «Мурабахаавтокаржылоо», «Мурабаха-ипотека» ж.б.. Исламчыл финансы борбору кардарларга Мудараба жана Кард Хасан келишимдерине ылайык өзүнүн акчалай каражаттарын аманат иретинде салуу кызматтарды дагы сунуштап баштаган.
Кийинчерээк, Кыргыз Республикасынын Өкмөтү жактыргандан кийин, 2022-жылы мамлекеттик банктардагы бир нече “ислам терезеси” ачылган, анын ичинде РСК Банк жана Айыл Банк, алар исламчыл каржылоо принциптерине ылайык банк ишин жүргүзүү укугуна лицензия алган.
КАРЖЫЛОО үлгүсү, КАНДАЙ АЙЫРМАЛАР БАР?
Кыргыз Республикасынын базары (мындан ары — КР) Каржылоонун исламчыл принциптерин (андан ары — КИП) өнүктүрүү жана ишке ашыруу жаатында дараметке ээ.
Кыргыз Республикасынын Өкмөтү 2009, 2013-жылдары банк иштери жөнүндө мыйзамга өзгөртүүлөрдү жана толуктоолорду киргизүү аркылуу ченемдик укуктук чөйрөнү чыңдоо боюнча бир катар иштерди жүргүзгөн. Бул түзөтүүлөр өлкөдө иштеп жаткан ислам банктарында Шариат кеңештерин түзүүгө, ошондой эле ислам принциптерине ылайык банк операцияларын жүргүзүүнүн жол-жоболоруна тиешелүү жалпы жоболорду камтыган.
IFC (Дүйнөлүк банк) отчетуна ылайык Кыргыз Республикасынын калкынын 80%дан ашыгы ислам динин тутат. Кыргыз Республикасындагы чакан жана орто бизнес (андан ары — ЧОБ) дээрлик 10% кредиттер боюнча пайыздарды төлөө бул ЧОБ өкүлдөрү айткан баалуулуктарга толугу менен карама-каршы келгендиктен, салттуу банктар менен байланышпай келүүнү туура көрүшөт. Иликтөөнүн натыйжаларынын негизинде “IFC отчетунда” 342,2 миллион доллар — 456,3 миллион доллар көлөмүндө чакан жана орто бизнести каржылоо дарамети аныкталган.
Кыргыз Республикасындагы чакан жана орто ишканалардын (бизнестин) дээрлик 80% исламчыл банкингдин өнүмдөрүнө жана кызматтарына артыкчылык берип, жогорку кызыгууну белгиледи. Бул пайдаланылбаган урунттуу дарамет тууралуу кабар берет, анткени учурда Кыргыз Республикасында бир гана ислам банкы жана төрт ислам терезеси иштеп жатат, бул коммерциялык банктар берген бардык кредиттердин үлүшүнөн 1,6%ын гана түзөт.
Исламчыл каржылоо үлгүсүнүн пайдубал негизи болуп, анын кандайдыр бир түрүндөгү кредиттер боюнча сүткорлук пайыздарды эсептөөгө тыюу салуу саналат, анткени бул тыюу Куранда да белгиленген. Бул тыюу «риба» деп аталат жана маңызы боюнча чайкоочул келишимдердин, бүтүмдөрдүн алдын алууга багытталган.
Ислам өзү киреше табуу фактысын айыптабайт, бирок иштин натыйжасынан көз каранды болбогон, туруктуу, кемибес пайда алууга тыюу салат. Башкача айтканда, сый акы, сүткорлуктан пайыздарды алуудагыдай, ишкананын кирешесине карабастан кепилденген кирешенин алдын ала белгиленген суммасын төлөп туруу түрүндө болбош керек. Ислам этикасынын ченемдерине ылайык адам баласынын өзүнүн эмгеги менен ишкердик аракетинин натыйжасында тапкан байлыгы, мисалы, атадан калган мурас же белек адал болуп саналат. Мындан тышкары, пайда кандайдыр бир ишкердик менен байланышкан тобокелдик үчүн сыйлык болуп саналат.
Кадимки (салттуу) банктардан айырмаланып, ислам банкы ишкананын кирешесин жана чыгымын бөлүштүрүү келишиминин негизинде инвестициялайт жана банктын кирешеси кардардын кирешеси менен тыгыз байланышта боло тургандай өз ишин уюштурат. Банк каржылаган долбоорлор менен бирге же киреше алат, же чыгымга учурайт, ошондуктан ал каржылоо чечимин кабыл алуу процессине жакшы катышат.
Материалды атайын “Акчабар” үчүн даярдаган, ислам банкинги боюнча эксперт, Россиянын исламдык каржылоо боюнча эксперттер ассоциациясынын жана Малайзиянын инвестициялык фонддор боюнча сертификатталган адистеринин ассоциациясынын мүчөсү Данияр Мамыров.
Маалымат булагы: www.akchabar.kg
Финнадзор зарегистрировал первый в КР выпуск Сукук аль Мудараба
Финнадзор зарегистрировал первый в Кыргызстане выпуск исламских сертификатов долевого участия (Сукук аль Мудараба) компании ОсОО «Интеркаскад, исламская специальная финансовая компания».
Объем выпуска составил 750 млн сертификатов, по 1 сому за каждый.
«Ценным бумагам присвоен государственный регистрационный номер KG1001233814 от 25 мая 2023 года со сроком обращения до 31 декабря 2030 года», — сообщили в Финнадзоре.
Оригинатором выступает компания «Интеркаскад Трейд энд Файненс Лимитед», зарегистрированная в соответствии с законодательством Гонконга.
«Компания намерена привлечь дополнительные средства для развития бизнеса и готова предоставить владельцам Сукук доли в прибыли от использования привлеченных средств», — поясняют в Службе регулирования и надзора за финансовым рынком.
Добавим, бизнес оригинатора состоит в торговле крупнооптовыми партиями бытовой и промышленной техники с рынков стран Юго-Восточной Азии на рынки стран Центральной Азии. Между эмитентом и оригинатором заключено инвестиционное соглашение, основанное на принципах договора Мудараба.
источник: www.akchabar.kg
ФИННАДЗОР ЗАРЕГИСТРИРОВАЛ ЕЩЕ ОДИН ВЫПУСК «СУКУК АЛЬ МУДАРАБА»
Финнадзор зарегистрировал выпуск исламских сертификатов долевого участия («Сукук аль Мудараба») компании ОсОО «Рахма Инвест исламская специальная финансовая компания».
Объем выпуска составил 4.5 млрд экземпляров, по 1 сому за каждый.
«Ценным бумагам присвоен государственный регистрационный номер КG 1401237118 от 1 сентября 2023 года со сроком обращения до 31 декабря 2035-го», — сообщили в Финнадзоре.
Оригинатором выступает компания «Рахма Био Фарма Коммерсиал Брокерс ЛЛС», зарегистрированная в соответствии с законодательством Объединенных Арабских Эмиратов.
«Компания намерена привлечь дополнительные средства для развития бизнеса и доли в прибыли от использования привлеченных средств»,— поясняют в Службе регулирования и надзора за финансовым рынком.
Добавим, бизнес оригинатора работает на растущем рынке нутрицевтиков и пищевых добавок. Taslim — представляет с собой суперпитательный пребиотический напиток, который разработан новаторски для улучшения обмена веществ, ограничения тяги к еде и улучшения самочувствия.
В Кыргызстане зарегистрировали еще один «Сукук аль Мудараба»
Финнадзор произвел государственную регистрацию очередного в Кыргызстане выпуска исламских сертификатов долевого участия («Сукук аль Мудараба»). Это ОсОО «Пьюрмонт Капитал, исламская специальная финансовая компания».
Объем выпуска составил 5.7 млрд экземпляров на 5.7 млрд сомов. Срок обращения — до 31 декабря 2033 года.
Оригинатором выступает ОсОО «Пьюрмонт Дженерал Трейдинг ЭлЭлСи», зарегистрированная в соответствии с законодательством Объединенных Арабских Эмиратов.
Компания намерена привлечь дополнительные средства для развития бизнеса и готова предоставить владельцам «сукук» доли в прибыли от использования привлеченных средств.
источник: www.akchabar.kg
Исламское финансирование. В КР появилось еще два Сукук аль Мудараба
Служба надзора и регулирования за финансовым рынком произвела государственную регистрацию первого выпуска исламских сертификатов долевого участия двух компаний (Сукук аль Мудараба). Об этом сообщает Финнадзор.
В частности, это ОсОО «Рахма Инвест, исламская специальная финансовая компания» и ОсОО «Пьюрмонт Капитал, исламская специальная финансовая компания».
- «Рахма Инвест, исламская специальная финансовая компания» прошла процедуру регистрации 3 июля текущего года, главой значится Стальбек Джумадилов.
- «Пьюрмонт Капитал, исламская специальная финансовая компания» на рынке с марта этого года, Гузаль Мустафаева является директором компании.
Напомним, регистрация двух «сукук» стала вторым случаем в истории Кыргызстана. Ранее был только один «Сукук аль Мудараба» компании ОсОО «Интеркаскад, исламская специальная финансовая компания».
Добавим, заместитель исполнительного директора Агентства по защите депозитов Нурлан Байбосунов рассказал, что в Кыргызстане потребность в выпуске ценных бумаг «сукук» составляет более 3.3 млрд сомов.
источник: www.akchabar.kg
Ислам принциптерине таянып, шарият тартибине төп келген насыялоо иштерин бир гана Экоисламик банкы эле эмес, ага катарлаш бирдей шартта иш алып барып жаткан айрым коммерциялык банктар дагы жүргүзүп жаткандыгын атоого болот. Бул тууралуу маалымат берген Жогорку Кеңеш депутаты Надира Нарматова бүгүн, 6-сентябрда «Парламент» радиосунда болду.
Адал акча. Ислам дини шариатка ылайык депозит салууга каршы эмес
Финансы адистери акчаны коопсуз сактоонун жолу аны банкта сактоо дешет. Мына ушундан улам колунда бар жарандар аны көбөйтүү же сактоо максатында банктарга аманат кылышат. Дегеле, ислам дини депозит салууга кандай карайт? Бул тууралуу диний ишенимине байланыштуу ар бир мусулман ойлонсо керек.
Кыргызстандын муфтияты шариатка ылайык депозит алдын ала кепилденген пайданын негизинде катардагы банкка салынса сүткорлук (риба) болорун, ал эми ислам принциптерине ылайык иштеген банкка салынса уруксат берилерин белгилейт. Демек, ислам депозит салууга каршы эмес. Бирок, мындай депозит салттуу (конвенциялык) депозиттен бир топ айырмаланат.
АЙЫРМАСЫ ЭМНЕДЕ?
Дүйнөлүк тажрыйбада депозиттин салттуу да жана исламга ылайык түрү кеңири колдонулат. Бул инструмент мусулман өлкөлөрүндө гана эмес, батыш өлкөлөрүндө да өнүгүүдө. Бүгүнкү күндө ислам финансы тармагы атаандаштыкка жөндөмдүү глобалдык ортомчулук механизмге айланды. Бул тармакты 75тен ашуун өлкөдө 300дөн ашык ислам каржы институттары ишке ашырууда жана анын активдери 2026-жылга чейин дүйнө жүзү боюнча 3,6 триллион долларга чейин жетери болжолдонууда.
Катардагы (салттуу батыш системасына ылайык) банктарга салынган депозит менен ислам принциптерине ылайык салынган депозиттин айырмасына келе турган болсок, салттуу банктар депозиттер боюнча үстөк пайыздарды алышат. Ал эми исламдык каржылоонун негизги принциптери пайыз түрүндөгү үлүштөрдү чегерүүгө тыюу салуу, тобокелдиктерге жана пайдага бирдей катышуу жана акча агымын реалдуу активдер менен камсыздоо болуп саналат. Ислам банктары келишимдер боюнча иштешет. Башкача айтканда, мында өнөктөштүк принциби үстөмдүк кылат. Долбоордон түшкөн пайданы да, чыгашаны да келишимдин шарттарына ылайык алдын ала макулдашууга ылайык ислам банкы жана кардар көтөрөт.
“Мисалы, катардагы банкка депозит салууда жылдык пайыз белгиленет. Бул 12%дан 15%га чейин болушу мүмкүн. Рынокто пайыздар ар түрдүү коюлган. Ал эми ислам принциптери боюнча иштеген банкка депозит салынса, аманатчы банк менен шерик болот, түшкөн пайданы эки тарап бөлүп алат. Эгер банк жакшы киреше тапса, ошону депозит салуучу менен тең өлчөмдө бөлүшүшү керек. Эки тарап салынган акчанын пайдасына да, зыянына да катышат. Бул жерде эч кимге алдын ала пайыздык үлүш кепилдик берилбейт. Башкача айтканда, банк менен кардардын алдын ала макулдашуусуна ылайык пайда бөлүштүрүлөт, бул пайыз балким 30/70, же 50/50 болушу ыктымал. Мында аманатчы менен банктын келишими, эки тараптын кызыкчылыгы эске алынат. Алсак, банк 100 миң сом тапса, эки тарап 50 миң сомдон бөлүшүп алгандай эле. Тараптар кандайдыр бир пайызга байланбайт.”, — дейт Ислам финансы адиси Талант Керимбаев.
Талант Керимбаев депозитке акча салууну каалагандар алгач депозиттин акчасын эмнеге жумшаарын, максатын тактап алса дейт. Антсе да, банктын кызматына кайрылуудан мурун, банк же кардар өз акчасын эмнеге жумшап жатканын карап чыгышы керек. Бул акча казино, кумар оюндарын өнүктүрүүгө, алкоголдук ичимдиктерди жүгүртүүгө жана башка тыюу салынган иш-аракеттерге жумшалбашы зарыл. Бул шариатка каршы келет.
Исламдык инвестициялык депозиттер үлүштүк фонддорго үстүртөн окшош болсо да (экөөнүн тең кирешелүүлүгү түздөн-түз кепилденбейт), биринчиси, экинчисинен айырмаланып, так структураланган тобокелдиктерди башкаруу системасы жана тобокелдиктин белгилүү стандарттары менен жөнгө салынат.
ДЕПОЗИТТЕРДИ КОРГОО АГЕНТТИГИ ИСЛАМ ПРИНЦИБИНЕ ЫЛАЙЫК ДЕПОЗИТТИ КОРГОЙТ
International Finance Corporation (Дүйнөлүк банк) баяндамасына ылайык Кыргызстандын калкынын 80%дан ашыгы ислам динин карманат. Диний ишенимден улам Кыргызстанда элдин депозитка акча салуу жана салттуу депозиттерди камсыздандыруу системаларынын ортосундагы айырмачылыктарды түшүнүүгө чоң кызыгуу жаралууда.
Кыргыз өкмөтү тарабынан 2009-2013-жылдары банктар жөнүндө мыйзамга өзгөртүүлөр жана толуктоолор киргизүү аркылуу ченемдик укуктук чөйрөнү чыңдоо боюнча бир катар иштер жүргүзүлгөн. Бул түзөтүүлөр өлкөдө иштеп жаткан ислам банктарында Шариат кеңештерин түзүүгө, ошондой эле ислам принциптерине ылайык банк операцияларын жүргүзүүнүн жол-жоболоруна тиешелүү жалпы жоболорду камтыган.
Улуттук банктын маалыматына ылайык азыркы учурда Кыргызстанда иш алып барган 23 коммерциялык банктын ичинен 5 банк ислам каржылоо принциптери боюнча операцияларды жүргүзүүгө укуктуу.
“2023-жылдын 1-октябрына карата Кыргызстандын коммерциялык банктарынын депозиттик базасы 411,0 млрд сомду түздү. Ал эми ислам каржылоо принциптери боюнча каржылоо портфели 6,2 миллиард сомду же банк секторунун кредит портфелинин 2,6%ын түзөт. Өз кезегинде, ислам каржылоо принциптери боюнча депозиттер 3,8 миллиард сомду же банк секторунун депозиттик портфелинин 0,9%ын түзөт.”, — деп белгилейт Улуттук банк.
Ислам принцибине ылайык Кыргызстанда депозиттин кандай түрлөрү бар экенин билүү үчүн Бишкектеги банктардын бирине кайрылдык. Кыргызстанда “Исламга ылайык депозиттин “Кард Хасан”, “Пайданы капиталдаштыруу менен Мудараба”, “Пайданы капиталдаштыруу жана толуктоо менен Мудараба”, “Чексиз Мудараба”, “Толуктоо менен чексиз мудараба” ж.б түрлөрү бар. Бул банктарга жараша айырмаланышы мүмкүн. Ар биринин өзүнүн өзгөчөлүгү жана шарттары бар. Депозиттин минималдуу суммасы 500 сомдон (доллар, рубль) башталат. Ал эми депозитке салынган акчаны толуктоо жана пайданы алуу боюнча депозиттер айырмаланат, ар биринин өзүнүн артыкчылыктары жана кемчиликтери бар. Мындан улам банктар, эгер көп акча салынса аны узак мөөнөткө салууну, эгер аз акча салына турган болсо ай сайын же жума сайын толуктап турууга кеңеш беришет. Банктар каражатты шариат уруксат берген бизнеске гана инвестициялай тургандыгына кепилдик берет.
Депозиттерди коргоо боюнча агенттик кыргызстандыктардын депозиттери мамлекеттин коргоосунда экенин белгилейт. Өлкөдө иштеп жаткан бардык коммерциялык банктар өлкөнүн Улуттук банкынын лицензиясынын негизинде жана Кыргызстандын депозиттерин коргоо системасына кирет. Анын ичинде ислам принцибине ылайык салынган депозиттер да мамлекет тарабынан коргоого алынган.
“Депозиттерди коргоо боюнча агенттиги ислам каржылоо принциптерине ылайык кабыл алынган депозиттерди салттуу депозиттер сыяктуу эле шарттарда коргойт. Кепилденген учур келгенде депозиттер боюнча үстөк пайыздарды кошкондо, ар бир аманатчыга 1 млн (1 000 000) сомдон ашык эмес кенемте (компенсация) төлөп берет.”, — деди Депозиттерди коргоо боюнча агенттиктин коомчулук менен иш алып баруу менеджери Аида Жумаканова.
Антсе да, Кыргыз Респубикасынын Депозиттерди коргоо боюнча агенттиги өз ишмердүүлүгүн жүргүзгөн 15 жылдын ичинде Кыргызстанда бир дагы ислам принцибине ылайык салынган депозитке компенсация төлөбөгөнүн баса белгиледи. Бул ислам принциби менен иш жүргүзгөн банктардын туруктуулугун көрсөтөт.
Аида Жумаканова, бүгүнкү күндө өлкөдө ислам каржылоо принциптери боюнча банктык кызматтарды “ЭкоИсламикБанк” ЖАК, “Бакай Банк” ААК, “Коммерциялык Банк Кыргызстан” ААК, “РСК Банк” ААК, “Айыл Банк” ААК көрсөтүп жатканын кошумчалап, алардан “ЭкоИсламикБанк” жана “Бакай Банк” ислам каржылоо принциптерине ылайык депозиттерди активдүү тартып жатканын тастыктады.
Ошондой эле, “Кыргызстан Коммерциялык Банкы” ААК, “РСК Банк” ААК, “Айыл Банк” ААК ислам каржылоо принциптери боюнча депозиттерди тартууга лицензияга ээ жана жакынкы арада шариат стандарттарына ылайык депозиттерди кабыл ала баштайт.
“Ислам принциптерине ылайык депозит салууда жарандар алданып калбоо үчүн биринчиден, кардар кайрылган банкта Улуттук банктын ислам каржылоо принциптерине ылайык банк ишин жүргүзүү лицензиясы бар экендигине ынанышы керек. Эгерде кардар ислам каржылоо принциптерине ылайык талап кылынган эсепти ачууга ниеттенсе, бул “Кард Хасан” жана “Вади а Йад Дамана” эсеби, эгерде мөөнөттүк инвестициялык депозитти кааласа, анда “Мудараба” депозитин ачса болот” — деп эскертти Депозиттерди коргоо боюнча агенттиктин коомчулук менен иш алып баруу менеджери Аида Жумаканова.
Жогоруда белгилегендей, Улуттук банк тарабынан берилген ислам каржылоо принциптерине ылайык банктык кызмат көрсөтүү лицензиясына ээ болгон коммерциялык банктар: “ЭкоИсламикбанк”, “Кыргызстан Коммерциялык Банкы” ААК, “РСК Банк” ААК, “Айыл Банк” ААК “Ислам терезеси” бар.
Аида Жумаканованын айтымында, ислам каржылоо принциптерине ылайык кабыл алынган депозиттердин топтолгон салымдарынын бош каражаттарын инвестициялоо үчүн агенттик мамлекеттик ислам баалуу кагаздар (эгемен сукук) түрүндөгү финансылык инструменттерди чыгарылышына муктаж. Мындан улам, учурда агенттик ушул багытта жигердүү иш алып барууда.
Жыйынтыктап айтканда, ислам киреше табууга каршы эмес, бирок бизнес жүргүзүүдө шариатка дал келбеген ишмердүүлүккө тыюу салат.
Автор Жанара Каденова